İCTİMAİ MÜNASİBƏTLƏRDƏ MEYAR ÖZÜNSƏN!

İCTİMAİ MÜNASİBƏTLƏRDƏ MEYAR ÖZÜNSƏN!

-- özün üçün istədiyini başqası üçün də istə

İmam Əli (ə) oğlu imam Həsənə (ə) ictimai münasibətlərlə bağlı tapşırığında buyurur:

يا بُنَىَّ تَفَهَّمْ وَصِيَّتِى وَاجْعَلْ نَفْسَكَ مِيزاناً فيِما بَيْنَكَ وَبَيْنَ غَيْرِكَ، فَاَحْبِبْ (وَ أَحِب) لِغَيْرِكَ ما تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَاكْرَهْ لَهُ ما تُكْرِهُ لَها! لا تَظْلِمْ كَما لا تُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ وَ أَحْسِنْ كَما تُحِبُّ اَنْ يُحْسَنَ اِلَيْكَ! وَاسْتَقْبِحْ لِنَفْسِكَ ما تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَيْرِكَ، وَارْضَ مِنَ النّاسِ ما تَرْضى لَهُمْ مِنْكَ! وَلا تَقُلْ بِما لا تَعْلَمُ، بَل لا تَقُلْ كُلَّ ما تَعْلَمُ وَلا تَقُلْ ما لاتُحِبُّ اَنْ يُقالَ‌لَكَ! وَاعْلَمْ أَنَّ الإِعْجابَ ضِدُّ الصَّوابِ وَ آفَةُ الأَلْبابِ...

“Oğlum! Vəsiyyətimi dərk et, özünü özünlə başqaları arasında ölçü bil; özün üçün istədiyini başqaları üçün istə; özünə qıymadığını başqalarına da qıyma; zülm etmə, necə ki, özünə zülm olunmasını istəmirsən. Yaxşılıq et, necə ki, özünə yaxşılıq olunmasını istəyirsən. Başqaları üçün pis saydığını özün üçün pis say; xalq üçün bəyəndiyini özün üçün bəyən. Bilmədiyini danışma, hətta hər bildiyini danışma; sənə deyilməsini istəmədiyin sözü başqalarına demə! Bil ki, xudpərəstlik həqiqətə ziddir düşüncələrin bəlasıdır... (“Nəhcül-bəlağə”, məktub 31.)

İmam Əli (ə) oğlu imam Həsənə (ə) vəsiyyət edərkən tapşırır ki, başqaları ilə münasibətdə problem yaranmaması üçün özünü ölçü seçin. Bəs necə? Belə ki, özün üçün istədiyini başqası üçün istə.” Başqalarından hansı münasibəti gözləyirsənsə, özün də onlara qarşı eyni münasibəti göstər. Çünki onlar da sənin kimi insandır. Özünə qıymadığını başqalarına da qıyma.” Axı sənə pis gələn münasibət başqalarına da pis gəlir. Əlbəttə, kimsə özünə qarşı zülm edilməsini istəmir. Bəs nə üçün başqalarına zülm edilsin?! Hamı insandır və eyni münasibət istəyindədir. Etdiyi əməllərdə özünü ölçü götürən insan heç vaxt başqalarına zülm etməz. Belə bir düşüncə tərzi cəmiyyətdə hakim olduqda, həmin cəmiyyətdə zülmə yer qalmır, bir çox problemlər öz həllini tapır. Əgər yaxşılıq istəyiriksə, biz də başqalarına yaxşılıq etməliyik. Əgər özümüzə qarşı ədəbsizlik, masqara və pis danışıqdan narahat oluruqsa, başqalarına qarşı da belə işləri rəva bilməməliyik. Necə ola bilər ki, başqalarının bizə qarşı hörmətsizliyi pis iş olsun, bizim başqalarına qarşı hörmətsizliyimiz isə yaxşı iş?! Həzrət (ə) buyurur: Başqaları üçün pis saydığını özün üçün pis say.” Başqalarının yaxşı rəftarı bizə xoş gəlirsə, bizim də xoş rəftarımız başqalarına xoş gəlir.

Bütün bu deyilənlərdən sonra imam Əli (ə) alim və tələbə rəftarı mövzusunda söhbət açır. İnsan başqaları tərəfindən əziyyətə salınmaq istəmədiyi kimi, başqalarının da əziyyətə düşməsinə səbəbkar olmamalıdır. Məsələn, başqaları ona sualla müraciət etdiyi vaxt bilmədiyi məsələlərdə susmalı və “bilmirəm” deməlidir. Əgər biri öz uydurma cavabları ilə sizi aldadarsa, xoşunuz gələrmi? Siz də başqalarını çaşdırmamaq üçün “bilmirəm” deməyi bacarmalısınız. Beləcə, başqalarının suallarına cavab verərkən, özünüz üçün arzuladığınız şəkildə rəftar edin. Bilirsinizsə cavab verin, şübhəniz varsa, “bilmirəm” deyin. Bilmədiyi halda “bilmirəm” deməyənlər olduqca yanlış hərəkət edirlər. Əlbəttə ki, kimsədən bizi əziyyətə salacaq cavablar eşitmək istəmirik. Demək, birinci mərhələdə qayda budur ki, insan bilmədiyi suala cavab verməsin. Həzrət (ə) əlavə edir: Hətta hər bildiyini danışma.” Araşdırmalıyıq ki, deyilən sözlər məsləhətlidir, yoxsa yox? Əgər deyəcəyimiz sözlər fəsad yaradacaqsa, ictimai əlaqələrə zərbə dəyəcəksə, əlbəttə ki, susmaq yaxşıdır. Məsələn, bir dost o biri dosta qarşı səhvə yol vermişsə, onu bu barədə xəbərdar etmək olmaz. Çünki nəticədə bu iki şəxsin dostluğu zərbə altında qala bilər. Bəli, insan bildiyi hər məsələni açıqlamamalıdır. Düşünməlidir ki, deyiləcək söz faydalı olacaq, yoxsa zərərli? Əgər tərəddüddəyiksə özümüzü dinləyicinin, qarşı tərəfin yerinə qoyub mənfi və müsbət cəhətləri müəyyənləşdirməliyik.

Çoxları özlərinə münasibətdə gözlədikləri qaydada başqalarına yanaşmırlar. Heç vaxt özlərini qarşı tərəfin yerinə qoymurlar. Bəs bunun səbəbi nədir? Bu xəstəliyin kökü haradadır? İmam Əli (ə) buyurur: Bil ki, xudpəsəndlik həqiqətə ziddir.” Bəli, bu problemin kökündə xudpəsəndlik dayanır. Özünü başqalarından ayıran və üstün tutan insan başqaları ilə eynihüquqlu olmaq istəmir. Bəhanələr də var. Bəziləri özünü başqalarından üstün bilir, təkəbbür nümayiş etdirir. Məsələn, özünü alim, başqalarını isə cahil sayır. Ona elə gəlir ki, alim olduğu üçün ona ehtiram göstərilməlidir. Bəziləri isə malik olduqları var-dövlətə görə imtiyazlar umur. Kimisi də özünü mömin, başqalarını günahkar saydığından burnunu dik tutur. Bu cür yanlış yanaşmalar səbəbindən davranışın hikmətli meyarı ayaq altına atılır. Azğınların ilk addımı həmin xudpəsəndlik, özünü yuxarı tutmaqdır. Onlar başqalarından üstün məziyyətlərə malik olduqlarını düşünür, ətrafdakıları əskik sayırlar. Bu, insanın mübtəla olduğu ən ağır dərddir və dünya-axirət fəlakəti ilə nəticələnir. Bu xəstəliklə ciddi mübarizə aparılmalıdır. İnsan özünü başqalarından aşağı tutmağa çalışmalıdır. O, bütün üstünlüklərini Allahın əmanəti saymalıdır. Üstünlüklər insana tapşırılmış əmanətdir. Axı kim zəmanət verə bilər ki, insanın malik olduğu var-dövlət, istedad, gözəllik, güc, iman, vəzifə ömrünün axırınacan onun əlində qalacaq?! Əldən çıxması mümkün olan bir şeyə görə qürrələnməyə dəyərmi? Bu gün imansız, savadsız, yoxsul olan insan sabah imanlı, elmli, varlı ola bilməzmi? Cücəni payızda sayarlar – buyurub atalar. Kim bilir ki, kimin axırı nə olacaq? Azmı görmüşük məqamca uca olan insanlar qısa bir müddətdə zavala gəlib, uçuruma yuvarlanıb?! Kim öz axırının yaxşı olacağına əmindir? Bütün bunları düşünən, dərk edən insan özünü çəkmir, təvazökar olur, təkəbbür və qürurdan uzaq olur.

Demək, Həzrətin (ə) buyurduğu tərbiyəvi, əxlaqi, ictimai meyara çəpəki baxanlar xudpəsəndlik xəstəliyinə yoluxub, özlərini başqalarından üstün tutanlardır. Ona görə də, özləri istədiklərini edir, başqalarından qanun tələb edirlər. Çünki özlərindən razıdırlar. Amma özlərini başqaları kimi bilsəydilər, təvazökarlıq edərdilər. Özünü başqaları ilə eyni hüquqlu bilən insan imtiyaz tələb etmir. Gözləmir ki, ona salam versinlər. Belə bir münasibət açıq-aşkar izhar olunmasa da, daxildə özünü möhkəmləndirmişdir. Ona görə uyğun xislətdən yaxa qurtarmaq asan olmur. Hər halda özümüzü qarşı tərəfin yerində hiss edə bilsək, bir çox problemlərin həllinə nail olmuş olarıq.

Deyilənlər xudpəsəndliyin ictimai və əməli zərərlərinin yalnız bir tərəfi idi. Digər bir tərəfdə isə fikirə, elmə, ağıla aid xudpəsəndliklər dayanır. Xüdpəsəndlik insanın rəftarı ilə yanaşı, onun ağıl və düşüncəsi üçün də bəlalar yaradır. Bu xəstəliyə yoluxmuş insanın ağlı düz işləmir. Yalnız bu xəstəlikdən qurtulduqdan sonra insan batin və zahir peyğəmbərin himayəsi ilə doğru yola yönəlir. Xudpəsənd olmayan insan bəndəlik yolunu tanıyır, Allah qarşısında müti olur və özünü heç bilir. İnsanın eqoistlik və qururdan azad olmasının əlaməti onun Allaha ibadət zamanı xüzul-xüşulu, müti olmasıdır. Mənəm-mənəmlik olan yerdə bəndə mütiliyindən danışmağa dəyməz. “Mən” adlı büt sındıqdan sonra təvazökarlıq peyda olur. Təvazökar və müti olmaq istəyiriksə, ilahi lütfə şərait yaratmalı, maneələri aradan qaldırmalı, ilahi hüzurda acizliyimizi dərk edərək, xudpəsəndliyi kənara qoymalıyıq. Yalnız bu halda mütilik əldə olunur və ali məqsədə doğru hərəkətin vaxtı çatır. (“Pənde-cavid – Əbədi öyüd”, Ayətullah Misbah Yəzdi, 1-ci cild, səh.231-236.)

(Maide.Az)

 

 

Google+ WhatsApp ok.ru