Maide.az

“Qərb Azərbaycanda “pul inqilabı” həyata keçirmək istəyir”

11 Aprel 2015 01:00
Ölkə

Azərbaycandakı məcburi devalvasiya haqda ilginc iddialar; 45 milyard ehtiyatı olan Azərbaycan xaricdəki pullarını ölkəyə niyə gətirə bilmir; ekspertlərdən maraqlı rəylər; Mərkəzi Bank rəhbəri Elman Rüstəmov Avropa dairələri ilə danışıqlar aparır...

Fevralın 21-dən etibarən dollar və avro ilə müqayisədə ucuzlaşma xətti götürən manatın kursunda enmə prosesi davam edir. Belə bir situasiya isə təbii olaraq ölkədə ciddi ajiotaj yaradıb.

İqtisadi çevrələrə yaxın müxtəlif mənbələrdən aldığımız məlumata görə, manatın ucuzlaşması şəraitində ölkədə milli valyutanın kasadlığı, nağd pul qıtlığı müşahidə olunur. Ekspertlər hesab edir ki, adətən, milli pulun dəyərdən düşməsi şəraitində milli valyuta “bolluğu” hökm sürdüyü halda, Azərbaycan manatının hazırkı durumunda bu barədə danışmaq mümkün deyil.

Düzdür, hələ ki milli pulumuzla bağlı kəskin dəyərsizləşmə baş verməyib. Lakin iki ay öncə manatın dollarla müqayisədə 33-35 faiz ucuzlaşmasının ardınca növbəti dəyərsizləşmə prosesi günbəgün davam edir. Üstəlik, ölkə bazarında manat krizinin yaşanması barədə xəbərlər də maliyyə sektorunda nə baş verdiyi barədə sualları ortaya çıxarır.

Rəsmi məlumata görə, Azərbaycanın xaricdəki valyuta ehtiyatlarının ümumi həcmi 45 milyard dollardan yuxarıdır. Nəhəng miqdarda olan bu pul kütləsinin müəyyən hissəsinin ölkəyə qaytarılması, investisiya sahələrinə cəlb edilməsi, yeni sənaye, istehsal-emal müəssisələrinin yaradılması barədə ötən illərdə qaldırılan təşəbbüslər dəyərləndirilmədi. O zaman Azərbaycanın daxilində də kifayət qədər neft pullarının olması arqumenti səsləndirilirdi və hesab olunurdu ki, Dövlət Neft Fondunun xaricdəki ehtiyatlarının cəlbinə zərurət yoxdur. Lakin neft bazarındakı kəskin ucuzlaşma səbəbindən dollar axınının da ölkəmizə azalması və cüzi istisnaları nəzərə almasaq, xərclərin saxlanması şəraitində əlavə pul kütləsinə ehtiyac duyulur. Azərbaycan Mərkəzi Bankının ilin əvvəlindəki 15 milyardından artıq 10 milyardlıq ehtiyatı qalıb və manatın kursunun saxlanması ilə əlaqədar xərclər davam edərsə, bu vəsait ilin sonuna qədər tam tükənə bilər.

Belə bir şəraitdə Azərbaycanın xarici banklardakı ehtiyat vəsaitinin ölkəyə tranşının zəruriliyi barədə təşəbbüslər səslənir. Məlumatlı mənbələrdən əldə etdiyimiz məlumata görə, Mərkəzi Bankın İdarə Heyətinin sədri Elman Rüstəmov son 10 gündə xaricdə olub və müvafiq qurumlarla danışıqlar aparıb. Ancaq mənbəmizin iddialarına görə, Avropa bankları, fondları ilə aparılan danışıqlar hələ ki, bir səmərə vermir. Konkretləşdirsək, son zamanlar Azərbaycana təzyiqlərini davam etdirən Qərb dairələri bank sektorunu da unutmayıblar və Azərbaycan hakimiyyətini daxildə müəyyən addımlara vadar etməkdən ötrü onu “kəskin pul çatışmazlığı” problemi ilə üzbəüz qoymağa qərar veriblər.

Hətta iddialara görə, növbəti aylarda Azərbaycanda əmək haqqı və pensiya ödənişləri ilə bağlı problemlərinin yarana biləcəyi təhlükəsi də var və Qərbdəki ayrı-ayrı dairələr bununla Azərbaycanda sosial partlayışa gətirə biləcək proseslər başlatmağı ssenariləşdirir. Yeri gəlmişkən, son vaxtlar Rusiya dairələri Qərb paytaxtlarında Azərbaycanda “rəngli inqilab”lar hazırlandığı barədə iddiaları dövriyyəyə buraxıb. Təbii ki, burada Azərbaycan uğrunda mübarizənin elementləri də olmamış deyil. Paralel olaraq Qərbdən də analoji ittihamlar Rusiyanın ünvanına səslənir. Lakin fakt budur ki, qeyri-neft sektoru zəif inkişaf edən, neftin ucuzlaşması səbəbindən daxildəki ehtiyatları azalan Azərbaycan maliyyə bazarına “yeni nəfəs” vermək üçün hərəkətə keçsə də, hələlik müsbət nəticə əldə edə bilməyib.

İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri Qubad İbadoğlu ölkəyə valyuta ehtiyatlarının gətirilməsində yaranan çətinlikdə siyasi səbəb görmür: “Sadəcə, valyuta ehtiyatlarının tərkibində sayılan Neft Fondunun aktivlərinin çox hissəsi səhmlərdə, bir hissəsi depozitlərdə, bir hissəsi əmlakda və bir hissəsi də qızıldadır. Ona görə də onları biz istədiyimiz vaxt əməliyyatlara cəlb edə bilmirik. Bunun üçün valyutanın idarə olunması ilə bağlı kontraktlara yenidən baxılmalıdır. Bu isə xüsusilə də uzunmüddətli müqavilələrlə tənzimlənən, əmlakda və qızılda olan vəsaitlərdən sərbəst istifadə imkanlarını məhdudlaşdırır. Mərkəzi Bankda isə vəziyyət başqadır, onları sərəncamlarında olan vəsaitlərdən daha sərbəst və asan şəkildə istifadə edirlər. Amma bu gedişlə bu ilin sonunadək Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları manatın sabitliyinin qorunması üçün istifadə olunaraq, tükənə bilər”.

Turan İnformasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyev isə bildirdi ki, Azərbaycan Neft Fondunun vəsaitlərinin böyük hissəsi xaricdədir: “Neft Fondunun vəsaitlərlə bağlı müəyyən öhdəlikləri var. Azərbaycan hakimiyyəti onu istədiyi kimi xərcləyə bilməz, limitlər var. Yaxud müəyyən faizlərlə ayrı-ayrı banklara yerləşdirilən vəsaitlər də var. O vəsaitlər ki, Azərbaycana gəlir, bu, neft satışına görədir. Azərbaycanın vəsaitlərinin xərclənməsinə Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dünya Bankı, Şəffaflıq Təşəbbüsü Mərkəzi nəzarət edir. Əgər nəzarət olmasa, bizim hökumət o pulları 5-6 aya xərcləyər. Yaxşı ki, nəzarət var. Təkcə manatın sabit saxlanmasına 1,5 milyard xərclənmişdi. 2013-cü ildə isə Dövlət Neft Fondunun aktivlərindən 2 milyard götürüldü, bu, nonses idi”.

Mehman təsdiqlədi ki, Azərbaycanın qarşısında konkret tələblər qoyulub: “İslahatlarla bağlı tələblər çoxdan qoyulub. Dünya Bankı islahatlara görə 2013-cü ildə 1 milyard vəsait ayırmışdı. Azad iqtisadiyyat, vergilər, rəqabətlə, gömrüklə bağlı nə qərar verilib? Heç bir addım atılmayıb. Hazırda Beynəlxalq Ticarət Təşkilatı ilə bizim danışıqlar yenidən aktivləşib. Necə olur ki, Gürcüstan və Ukrayna bu təşkilatın üzvüdür, amma Azərbaycan yox. Adını da qoyurlar ki, biz daxili bazarı qoruyuruq. Neftdən başqa sənin nəyin var ki, qoruyursan?”

Adlarını çəkdiyimiz ekspertlərdən başqa, adlarının qeyd olunmasını istəməyən və kifayət qədər tanınmış ekspertlərlə də danışdıq.

Onlardan daha mötəbər hesab etdiyimiz biri dedi ki, Azərbaycanın doğrudan da öz vəsaitlərinin bir qismini ölkəyə gətirməsində problem yaranıb: “Hesab edirəm ki, bu, süni yaradılan problemdir. Amerika və digər Qərb ölkələri hazırkı iqtidarı çətinliyə salmaq və öz tələblərini yeritmək istəyir. Onların istəkləri isə yalnız demokratiya ilə bağlı deyil. Tələblər çoxşaxəlidir. Onların yaratdığı problem ona gətirib çıxartdı ki, Azərbaycan iqtidarı planlaşdırmadığı bir işə - yerli valyutanın devalvasiyasına getdi. Hansı ki, bunu seçkilərə qədər etməməklə bağlı daxili qərar var idi. Devalvasiyadan günlər öncə ölkənin prezidenti demişdi ki, manat ucuzlaşmayacaq. Üstəlik, hətta xariciləri də öz vəsaitlərini manatda saxlamağa səsləmişdi. İdentik çıxışı qəfil devalvasiyadan 72 saat öncə Mərkəzi Bankın Rəhbəri Elman Rüstəmov da ifadə etmişdi. Lakin məlum oldu ki, işlər tərs gedir və Qərb paytaxtları Azərbaycana öz vəsaitlərini yerli valyutanın güclü qalması üçün xərcləməyə icazə vermir! Üstəlik, sonradan prezidentin də dediyi kimi, hansısa qüvvələr böyük partiya dollar alışına başladılar və ölkənin bank-maliyyə sistemi tam çökmə təhlükəsinə girdi. Bununla da sərt devalvasiya zərurəti ortaya çıxdı”.

Bu mötəbər ekspertin iddiasına görə, Qərbin Azərbaycan iqtidarını “pul sınağı”na çəkməsi davam edəcək: “Ölkəmiz uğrunda Rusiya ilə Qərb koalisiyası arasında savaş gedir. Hər iki tərəf əllərindəki rıçaqlar, vasitələrlə Azərbaycan iqtidarına təsir etməyə çalışır ki, əks tərəfin təzyiqlərindən çəkinib, onun mövqeyini seçməsin. Belə bir vəziyyət ölkəmiz üçün ciddi risk yaradır. Azərbaycanı, hətta istəmədən belə, ciddi şəkildə qarışdıra bilərlər. Lakin mən əminəm ki, bəzi dövlətlər və beynəlxalq dairələr hətta qarışmanı da istəyirlər... ” (Yeni Müsavat)