-- 5. NƏFSİN İSTƏKLƏRİNƏ UYMAMAQ

وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى. فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى

“Amma kim öz Rəbbinin məqamından qorxmuş və nəfsini həvayi-həvəsdən saxlamışsa, həqiqətən, onun yeri cənnətdir!”

Şübhəsiz, “Allahdan qorxmaq”la “nəfsin istəklərindən çəkinmə” arasında yaxın rabitə mövcuddur; biri ağaca, digəri isə meyvəyə bənzəyir. Əgər bir insanın ruhunun dərinliyində Allahdan qorxu hissi kök atıbsa, sözsüz ki, nəfsin istəkləri müqabilində daxili mübarizə də baş qaldıracaqdır. Aydındır ki, yer üzündə yayılan bütün fitnə-fəsadların və günahların qaynağı elə “nəfsin istəklərinə uymaq”, bütün islahatların, gözəlliklər və doğrulurqların qaynağı isə Allah-Taaladır. Elə bu səbəbdən də, “Furqan” surəsinin 43-cü ayəsinin (أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ – (Ya Rəsulum!) Nəfsini özünə tanrı edəni gördünmü?) – təfsiri ilə bağlı Peyğəmbəri-Əkrəmdən (s) belə bir hədis nəql olunur:

مَا تَحْتَ ظِلِّ السَّمَاءِ إِلَهٌ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ هَوًى مُتَّبَعٌ

“Allah dərgahında Allahdan başqa ibadət olunan səma altındakı bütlər içində itaət olunan nəfsin istəklərindən böyük bir büt yoxdur.” (“Əd-durrul-mənsur”, 5-ci cild, səh.72.)

Diqqəti cəlb edən odur ki, sözügedən iki xüsusiyyətin (Allahdan qorxmaq və nəfsin istəklərinə uymamaq) müqabil tərəfi “Naziat” surəsinin uyğun ayəsindən öncəki ayələrdə “azğınlıq” və “dünyanı axirətdən üstün tutmaq” kimi iki xüsusiyyət göstərilir ki, bu da insanı cəhənnəmlik edir:

فَأَمَّا مَن طَغَى. وَآثَرَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا. فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوَى

“Kim (dünyada) azğınlıq (tüğyan) etmişsə və dünyanı (axirətdən) üstün tutmuşsa, şübhəsiz ki, onun məskəni cəhənnəmdir!”

Doğrudan da, bütün bədbəxtliklərin qaynağı “azğınlıq” və “dünyanı axirətdən üstün tutmaq”dırsa, bütün xoşbəxtliklərin də qaynağı “Allahdan qorxmaq” və “nəfs istəkələrinə uymamaq”dır.

Bəzi təfsir alimlərinin qeydlərinə əsasən, “Ali-İmran” surəsinin 14-cü ayəsindəki yeddilik təşkil edilən bəhrə vasitəsi ilə bağlı günahların qaynağı nəfsin istəklərinə uymaqda yekunlaşır. Nəfsin istəklərinə uymağın da qaynağı Allahı tanımamaq və Allahdan qorxmamaqdır. Həmin ayəyə nəzər yetirək:

زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاء وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ

“Qadınlar və övladlar, qızıl və gümüş kimi toplanılan çoxlu mallar, nişan qoyulmuş atlar, dördayaqlılar və əkin yerləri kimi istənilən və arzu edilən şeylərin (dünya mallarının) məhəbbəti insanlar üçün zinətləndirilmişdir. Halbuki, bunlar dünya həyatından faydalanmaq vasitəsidir. Gözəl qayıdış yeri isə Allahın yanındadır.”

Sözügedən ayədə (Naziat/40) qeyd olunan “Rəbbin məqamı”nda məqsədin nə olması ilə bağlı təfsir alimləri tərəfindən müxtəlif təfsirlər irəli sürülmüşdür:

– məqsəd qiyamət səhnələri, məxsusən hesab səhnəsidir;

– məqsəd Allahın elmi və Onun Öz bəndələrinə nəzarətidir;

– məqsəd Allahın ədalət məqamıdır.

Lakin bütün bunlar, həqiqətdə əməllər və günahlardan qorxu məqamına qayıdır. Çünki Allah “rəhm edənlərin ən rəhmlisi”, “mehribanların ən mehribanı”dır və Onun zatında insanın qorxusuna səbəb olan bir şey yoxdur. Cinayətkarlar ədalətli hakimi görüb ondan qorxduqları və məhkəmə adından vəhşət etdikləri kimi, günahkarlar da Allahın ədalət, hesab və elm məqamından qorxu hissi keçirirlər.

Həqiqətdə, bu dünyada “şəhvət və nəfsani istəklər” adlı bir cəhənnəm, o dünyada isə bu dünyanın cəhənnəmindən qaynaqlanan yandırıcı cəhənnəm vardır.

Bu bəhsimizi imam Sadiqdən (ə) nəql olunan bir hədislə son yetiririk:

مَنْ عَلِمَ اَنَّ اللَّهَ یَرَاهُ، وَ یَسْمَعُ مَا یَقُولُ، وَ یَعْلَمُ مَا یَعْمَلُهُ مِنْ خَیْر اَوْ شَرّ، فَیَحْجُزُهُ ذَلِکَ عَنِ الْقَبِیحِ مِنَ الاَعْمَالِ، فَذَلِکَ الَّذِی خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ، وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى؛

“Hər kim bilsə ki, Allah onu görür, dediklərini eşidir, yaxşı və pis işlərini bilir, bu diqqət onu pis əməllərdən saxlayar və o, həmin kəsdir ki, öz Rəbbinin məqamından qorxmuş və nəfsini həvayi-həvəsdən saxlamışdır.” (“Üsuli-kafi”, 2-ci cild, səh.70, “Xof və rəca” bölümü, hədis 10; “Didari-yar”, Ayətullah Məkarim Şirazi, səh.65-66.)

Rza Şükürlü (Maide.az)