Maide.az

Gözün möcüzəvi quruluşa malik olan buynuz qişası

30 İyul 2016 01:00
Maraq dünyası

Görmə hadisəsinin reallaşması üçün bir çox mexanizmin bir-biri ilə uyğun bir şəkildə işləməsi lazımdır ki, Cəmal Sahibi Sənətkarın kainatda yaratdığı gözəlliklər seyr edilə bilsin.

Maide.Az xəbər verir ki, bir şeyin görülə bilməsi üçün işıq, əvvəl şəffaf bir quruluşda yaradılmış buynuz qişadan (gözün şəffaf təbəqəsi), daha sonra da göz büllurundan müəyyən nisbətdə qırılaraq görmə hüceyrələrinin olduğu retina təbəqəsinə çatdırılır. İşıq burada elektrik siqnalına çevrilərək, sinir hüceyrələri vasitəsilə beyindəki görmə mərkəzinə ötürülür.

Beynin qəbul edə biləcəyi elektrik siqnallarına çevrilir, bu siqnallara əsaslanaraq beyində görüntü əməliyyatı təmin edilir. Göz ilə beyin arasında möhtəşəm və kompleks bir şəkildə cərəyan etdirilən hadisələr, yalnız bununla məhdud deyil.

Sonsuz bir elm və qüdrət sahibi olan Allah, işığın gözdə ilk qarşılaşdığı buynuz qişası təbəqəsinin anatomik, fizioloji və fiziki xüsusiyyətlərini də eyni şəkildə ölçülü və həssas yaratmışdır.

Buynuz qişası, anatomik olaraq beş təbəqədən ibarətdir. Bunlar xaricdən daxilə doğru; epitel, Bowman, Stroma, deşmə və endotel təbəqələridir

Korneanın (buynuz qişası) ən xarici qisimində iştirak edən epitel təbəqəsi, dəyişik tipdəki epitel hüceyrələrindən təşkil edilmişdir. Bədənimizi xaricdən əhatə edən dərimizin üst təbəqəsini (epidermis) təşkil edən çox təbəqəli epitel hüceyrələrinin ən yuxarıda olan (Stratum corneum) qismi keratinli (buynuz maddəsi) olduğu halda, kornea epiteli keratinizə edilmədiyi kimi şəffaf bir quruluşda yaradılmış və beləcə dəqiq görmə mümkün olmuşdur.

Bu xarici təbəqə davamlı göz yaşı vəziləri tərəfindən isladılır və nəmli olur. Dəqiq görmə üçün kornea epitelini keratinsiz yaradan Allah, qorumaq və bəsləmək üçün də gözyaşını onun köməyinə göndərmişdir.

Buradakı epitel toxuması üç təbəqədən yaradılmışdır. Ən üst qisimdəki yastı epitel hüceyrələri arasında qurulan sıx əlaqələr (tight junction) gözyaşındakı maye və ionların korneanın (buynuz qişası) daxili hissəsinə keçməsinə mane olar. İkinci təbəqədə isə, qanad hüceyrələri yer alır.

Bu hüceyrələr arasında üstdəki yastı hüceyrələrdəki kimi möhkəm əlaqələr yoxdur. Qanad hüceyrələri fərqlənərək, zamanla tökülən səth hüceyrələrinin yerinə keçir. Burada diqqət çəkici xüsusiyyət; səthdəki köhnəlmiş hüceyrələrin tökülməsindən əvvəl, qanad hüceyrələrinin inkişafını tamamlayıb möhkəm əlaqələr meydana gətirməsidir.

Əgər qanad hüceyrələrinin inkişafı tamamlanmadan və möhkəm əlaqələr tam qurulmamadan üst təbəqədəki yastı epitel hüceyrələri tökülsəydi, gözyaşı buynuz qişanın daxili təbəqələrinə sızacaq və görmədə bulanıqlıq meydana gələ bilərdi. Tökülən yastı epitel hüceyrələrinin yerlərinə, yeni hüceyrələrin keçirilməsi ilə, epitel təbəqəsinin həftədə bir dəfə yenilənməsi təmin edilmiş olur.

Buynuz qişası (cornea) epitelinin ən alt təbəqəsində isə bazal hüceyrələr yerləşir. Mitozla bölünərək çoxalmağa və fərqlənmək üçün proqramlaşdırılmış bu hüceyrələr, yuxarıdakı epitel təbəqələri üçün hüceyrə yaradır. Bazal hüceyrələr isə epitelin ən altındakı bazal membran üzərində yerləşir.

Həmçinin, kornea epitelinin ən üst hissəsindəki yastı hüceyrələr, göz yaşının epitelə daha yaxşı yapışmasını təmin edən mənfi yüklü qlikokaliks təbəqəsi ilə örtülmüşdür. Qlikokaliks və gözyaşının musin təbəqəsi vasitəsi ilə hidrofobik (suyu sevməyən) korneanın ön səthi, hidrofilik (suyu sevən) bir quruluşa çevrilərək korneanın davamlı nəmli qalması təmin edirlər.

Korneanın ikinci təbəqəsi hüceyrə olmayan, kollagen liflərdən və bu liflərin arasında iştirak edən plomb vəsaitini yaradılmış BOWMAN təbəqəsidir.

Bu təbəqə yenilənmədiyinə görə, ziyan gördüyündə buynuz qişada ağ ləkələr əmələ gələ bilər. Bowman təbəqəsi, korneanın sağlamlığında iştirak etmək və həmçinin üzərindəki epitel təbəqəsinin stromaya yapışmasını təmin etməklə vəzifələndirilmişdir.

Stroma, korneanın ən qalın təbəqəsidir və korneanın müqaviməti böyük ölçüdə bu təbəqə ilə təmin edilir. Əsas olaraq kollagenden (quruluş zülalı) ibarət olan və 200-ə yaxın kiçik yarpaqdan və bunların arasına yerləşdirilmiş keratosit adı verilən hüceyrələrdən yaradılmışdır.

Gözün sərt təbəqəsi olaraq bilinən və əsasən kollagendən təşkil olunan bir təbəqə olan sklera, qeyri-şəffaf (işığı keçirməyən) bir quruluşdadır. Görəsən skleranın davamı olan və kollagenden ibarət korneanın şəffaflığı, hansı mexanizmlərlə insanın xidmətinə təqdim edilmişdir?

Elm adamlarının araşdırmaları nəticəsində, Stromanın şəffaf olmasında və bu şəffaflığın ömür boyu davam etdirilməsi çox həssas yaradılışdır. Stromada iştirak edən kollagen liflərin qalınlığı təxminən 35 nanometrdən, liflərin arasındakı məsafə isə, təxminən 55 60 nanometrdir

Həmçinin kiçik yarpaqlar, Stroma təbəqəsində kornea səthinə paralel, bir-birinə isə dik bucaq şəklində düzülmüşlər. Bununla bərabər, Stromanın su miqdarı 78 % nisbətindədir və beləcə kollagen liflər arasındakı məsafə qorunaraq korneanın şəffaflığı mühafizə edilməkdədir.

Stromanın altında, korneanın ən iç qismində iştirak edən endotel hüceyrələri, bu təbəqə üzərinə tək sıra halında yerləşdirilmişdir. Bu təbəqə, BOWMAN təbəqəsindən fərqli olaraq yenilənə bilmək xüsusiyyətinə malikdir və BOWMAN təbəqəsinə nisbətən, stromaya daha zəif bir şəkildə yapışmışdır.

Endotel hüceyrələrinə, buynuz qişasının şəffaflığının təmin edilməsi üçün olduqca mühüm vəzifələr yüklənmişdir. Altıbucaqlı yenilənməyən bu hüceyrələrin davamlı olması sinir hüceyrələri kimi həyat boyu davam etdirilir. Endotel hüceyrəsi hər hansı bir səbəblə ziyan gördüyündə, digər endotel hüceyrələri genişlənərək, endotelin örtülməsini təmin edir.

Endotel hüceyrələri arasında, epitel hüceyrələrinə bənzər quruluşda, stromaya göz içi mayesinin (Aköz) sızmasını azaldan xüsusi bağlantılar vardır. Bu bağlantılar, kornea səthində olan epitel hüceyrələri kimi möhkəm yaradılmamışdır və Stroma içindəki maye miqdarının artmasına qismən maneçilik törədirlər.

Endotel hüceyrələri arasında iştirak edən bağlantılar, böyük molekulların stromaya sızmasına mane olmaq və kiçik molekulların stromaya çatmasına vasitəçilik törətməklə vəzifəlidirlər. Beləcə, damarsız bir quruluşda olan korneanın bəslənməsi, göz içi mayesi ilə təmin edilməkdədir. Bununla birlikdə endotel hüceyrələri, su miqdarının 78 % olaraq sabit qalmasında da rol oynayırlar.

Endotel hüceyrələri bu vəzifəni, pərdəsinə yerləşdirilmiş olan Na / K ATPase adı verilən bir ferment sayəsində həyata keçirir. Bu ferment vasitəsilə, kornea stromasından su alınıb gözün ön hissəsinə təzyiqlə ötürülür və korneanın su ehtiyacı və qalınlığı tarazlıqda saxlanılır.

Korneanı (buynuz qişası) görməyimiz üçün şəffaf, şəffaf olması üçün də damarsız bir quruluşda yaradan, damarsız olmasına baxmayaraq bəslənməsini göz içi mayesi ilə təmin edən bir Mütləq Qüdrət olmalıdır ki, bütün bu hadisələr axsamadan davam etsin, hər şey bir-birinin köməyinə gəlsin və nəticəyə yetişsin.

Korneanın yalnız şəffaf bir quruluşda olması, vəzifəsini qüsursuz yerinə yetirməsi üçün kifayət deyil. Aydın bir görmə üçün, gözə gələn şüaların müəyyən bir nisbətdə qırılması və işlənməsi lazımdır.

Allah, korneanın (buynuz qişası) bu vəzifəni yerinə yetirə bilməsi üçün onu mükəmməl bir optik xüsusiyyətdə yaratmışdır. ön səthinin əyrilik radiusu 7,8 mm, arxa səthi isə 6,5 mm olan korneanın mərkəzi hissəsi, kənarlara nisbətən daha incədir.

Uca Yaradan, korneanın arxa səthini göz içi mayesi ilə doldurmuş və korneanın qırma gücünü havadakı -54 dioptriden, görməyi mümkün edən +42 dioptri səviyyəsinə gətirmişdir.

Əgər bu maye yaradılmamış olsaydı, kornea qalın kənarlı bir lupa (mənfi dioptri) kimi olardı. Göz içinin ön odacığındakı bu maye vasitəsi ilə kornea, incə kənarlı bir lupa (üstəgəl dioptri) vəzifəsini yerinə yetirir. Dəqiq görməyimiz üçün geri qalan təxminən +19,20 dioptrilik qırma gücü isə göz halqası ilə təmin edilir.

Beləcə, görüntülər korneadan keçərək lupanın köməyi ilə retina üzərindəki görmə mərkəzinə (fovea) yönəldilir. Şüaların saçılmasına və gözün qamaşmasına mane ola bilmək üçün korneanın kənar qisimləri (perifer) mərkəzə görə daha düz bir ölçüyə (daha az sınma) sahibdir.

Təbiəti rəngarəng Yaradan, onu görüb təfəkkür etməyimiz üçün, gözümüzün təbəqələrini də bir ahənglə və mütənasib şəkildə yaratmışdır. (tebyan) /