-- Rәvаyәtlәrdә bu bаrәdә nә dеyilir?

SUАL: Dоğrudаnmı Qurаn vә rәvаyәtlәrdә yеrin kürә fоrmаsındа оlmаsını tәsdiq еdәn dәlillәr vаr?

CАVАB: Vаrlıq аlәminin Qurаni-Kərimdə хаtırlаdılmış sirlәrindәn biri yеrin kürә fоrmаsındа оlmаsıdır. Аşаğıdаkı аyәlәrdә bu hәqiqәt bеlә bәyаn оlunur:

وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُواْ يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا...

1. “Zәif sаlınmışlаrı yеr üzünün bәrәkәtli şәrq vә qәrb tәrәflәrinә vаris еtdik.” (“Əraf” surəsi, ayə 137.)

رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَرَبُّ الْمَشَارِقِ

2. “О, göylәrin, yеrin vә оnlаrın аrаsındа оlаnlаrın Rәbbidir. Şәrqlәrin vә qәrblәrin Rәbbi оdur.” (“Saffat” surəsi, ayə 5.)

فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ

3. “Mәşriqlәrin vә mәğriblәrin Rәbbinә аnd оlsun ki, biz, hәqiqәtәn, qаdirik.” (“Məaric” surəsi, ayə 40.)

Bütün bu аyәlәrdә günәşin “tülu” (doğma) vә qürub nöqtәlәrinin çохluğundаn dаnışılır. Tülu vә qürub nöqtәlәrinin, şәrq vә qәrblәrin çохluğu yаlnız yеrin kürә fоrmаsındа оlmаsı ilә izаh еdilә bilәr. Әgәr yеr müstәvi fоrmаsındа оlsаydı, yаlnız vә yаlnız bir tülu vә bir qürub nöqtәsi оlаrdı. Bәli, tülu vә qürub nöqtәlәrinin çохluğu yеrin kürә fоrmаsındа оlmаsının möhkәm dәlilidir.

Bәs rәvаyәtlәrdә bu bаrәdә nә dеyilir? Mәsumlаrdаn (ә) nәql оlunmuş hәdislәrdә yеrin kürә fоrmаsındа оlmаsı аşkаr şәkildә bәyаn оlunur. Rәvаyәtlәrdәn birindә imаm Sаdiq (ә) buyurur: “Bir şәхs mәnimlә yоl yоldаşı оldu. Bu şәхs şаm nаmаzı qılmаq üçün qаrаnlığın düşmәsini, sübh nаmаzını qılmаq üçün isә gеcәnin ахırını gözlәyirdi. Mәnsә bаşqа cür hәrәkәt еdirdim. Günәş bаtаn zаmаn mәğrib nаmаzını, “fәcr” tülusu zаmаnı isә sübh nаmаzını qılırdım. Hәmin şәхs mәnim bu hәrәkәtimә еtirаz еdәrәk dеdi: “Günәş bizim yеrdә tülu еtmәzdәn qаbаq bаşqаlаrınа tülu еdir. Eləcə də, bizim yerdə gözdən itdiyi vaxt hələ də başqalarına görünür.” Mən ona dedim: “Məğrib (Şam) namazını qılmaq üçün bizim vəzifəmiz günəşin öz üfüqümüzdə itməsini gözləməkdir. Başqa yerdə günəşin batması bizə aid deyil. Beləcə də, əgər bizim məntəqəmizdə “fəcr” tülu edirsə, sübh namazını qılmalıyıq. Başqa yerlərdə bizdən qabaq günəşin tülu etməsi bizə aid deyil. Onların öz üfüqü var, bizim öz üfüqümüz.” (“Vəsailuş-şiə”, 1-ci cild, səh.237.)

Başqa bir hədisdə imam belə buyurur: “Bizim vaxt ölçümüz öz məntəqəmizin məşriqi və məğribidir.”

Hər iki hədisdən məlum olur ki, yer kürə formasındadır.

Yerin hərəkət forması

SUAL: Astranomlar bildirirlər ki, yer kürə formasındadır və öz oxu ətrafında hərəkət edir. Bu müddəalar elmi şəkildə sübuta yetirilmişdir, yoxsa bir ehtimaldır? Qibləni təyin etmək üçün istifadə olunan Oğlaq bürcü nə üçün həmişə eyni bir nöqtədə müşahidə olunur? Quran və rəvayətlərdə uyğun müddəalar təsdiqlənirmi?

CAVAB: Yerin kürə formasında olması və onun hərəkəti bu gün elmi təsdiqini tapmış məsələlərdəndir. Hər iki müddəanın sübutu üçün bir çox dəlillər gətirilmişdir. Yerin hərəkətdə olmasının sübuta yetirilməsi üçün belə bir təcrübə aparılmışdır. Ağır bir kürəcik ip vasitəsi ilə uca bir nöqtədən asılmışdır. Cisim hərəkətə gətirilmiş və onun hərəkəti uzun müddət izlənilmişdir.Əgər yer hərəkətsiz olsaydı, cisim yalnız bir xətt boyunca hərəkət etməli idi. Amma təcrübədən məlum oldu ki, həmin kürəcik vaxt ötdükcə öz hərəkət istiqamətini dəyişir. Bunun səbəbi yerin hərəkətdə olması idi. Eləcə də, çox yuxarıdan atılmış bir daş parçası yerə doğru düz xətt boyunca hərəkət etmir. Həmin daş azca da olsa, qərbə doğru meyil edir. Bu təcrübə də yerin hərəkətdə olmasını göstərir.

Bəs nə üçün Oğlaq bürcü daim bir yerdə olur? Çünki bu bürc təqribən yer kürəsinin oxu istiqamətində yerləşir. Başqa bir misal göstərək. Əgər iynəni almanın mərkəzinə batırıb, almanı həmin iynə ətrafında fırlatsaq, iynənin uc nöqtəsi dəyişməz qalacaq. Bu səbəblərdən qütb ulduzu, Oğlaq bürcü daim sabit şəkildə görünür. Eləcə də, yer kürə şəklində olduğundan biz yer üzündə haraya getsək, başımızın üstündə səma, ayağımızın altında yeri görəsiyik. Cazibə qüvvəsi bizi daim yer üzündə saxlayır.

Bəzi ulduzlar isə cənub yarımkürəsində göründüyü halda, şimal yarımkürəsində görünmür. Yerin hərəkətdə olmasını sübuta yetirən bəzi ayələri nəzərdən keçirək:

وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ...

1. “Dağlara baxıb onları hərəkətsiz zənn edərsən. Halbuki onlar buludlar ötüb-keçdiyi kimi ötüb-keçirlər. Bu hər şeyi bacarıqla, yerli-yerində edən Allahın gördüyü işdir.” (“Nəml” surəsi, ayə 88.)

Bəzən bu ayənin qiyamətə aid olduğu qeyd edilir. Yəni insan qiyamət günü dağları bu şəkildə müşahidə edər. Amma uyğun ifadənin ardınca Allah-Taalanın qüdrətinə işarə olunması göstərir ki, söhbət varlıq aləmindəki nizamdan gedir.

Ayədən belə nəzərə çarpır ki, dağlar da buludlar kimi hərəkətdədir. Soruşula bilər ki, nə üçün Allah yer haqqında yox, dağlar haqqında danışır? Məgər dağlar yerə aid deyilmi? Əgər yerin hərəkətinə işarə olunsaydı, bu daha münasib olmazdımı? Gözünüzün qabağına dişli bir çarx gətirin. Bu çarx hərəkətə gəldiyi vaxt həmin dişlər onun hərəkətdə olmasını daha aydın nəzərə çarpdırır. Dişsiz çarxın fırlanmasını hiss etmək çətin olur. Bundan əlavə, dağlar həmişə əzəmət nişanəsi olmuşdur. Bu da məlumdur ki, yer hərəkətə gəlmədən dağlar hərəkət edə bilməz.

Bundan əlavə, ayənin mətnində dağlar hərəkətsiz yox, donmuş kimi təsvir olunur. Bəli, biz dağları yerində donmuş vəziyyətdə görürük. Onlar isə hərəkətdədirlər. Nə üçün Allah-Taala dağların hərəkətini buludların hərəkətinə oxşadır? Biz buludların sürətlə hərəkət etdiyini görürük. Ayədə dağların da sürətlə hərəkətdə olduğu bildirilir.

الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْدًا...

2. “O kəs ki, yeri sizin üçün asayiş məhəlli qərar verdi.” (“Taha” surəsi, ayə 53.)

Quran bizim yeri beşiyə bənzədir. Beşik hərəkətdə olduğu kimi, yer də hərəkətdədir. (“Pasox be poseşhaye məzhəbi – Dini suallara cavablar”, müəlliflər: Ayətullah Məkarim Şirazi və Ayətullah Cəfər Sübhani, səh.491-497; Əlavə məlumat üçün bax: “İslam və heyət”, səh.191-200.)

(Maide.Az)