250 yaşlı insan - 8

250 yaşlı insan - 8

Tarixin ən möhtəşəm və qəhrəman güzəşti

Sülhə səbəb olan amillər vardı və onlar bu sülhü qaçılmaz edirdi. O zaman şəhadət də imkansız idi. Mərhum Şeyx Razi Ali-Yasin mənim 1969-cu ildə tərcümə etdiyim və çap olunmuş "Həsən sülhü" kitabında sübut edir ki, ümumiyyətlə şəhadətin yeri deyildi. Hər bir öldürülmək şəhadət deyil, bunun bəzi şərtləri var. Həmin şərtlər o zaman yox idi və İmam Həsən (ə) öldürülsəydi, şəhid olmayacaqdı. O şəraitdə kiminsə yaxşı bir hərəkət edib öldürülməsi, sonra isə adının intihar yox, şəhadət qoyulması imkansız idi.

Sülh barədə müxtəlif cəhətlərdən söhbət etmişik. İndi söhbət bundan gedir ki, İmam Həsən Müctəbanın (ə) sülhündən sonra İslamın və İslam hakimiyyətinin adı xilafət, mahiyyəti isə şahlıq olan çirkin yola daxil olmaması üçün ağıllı və sayıq tədbirlər görüldü. Bu, İmam Həsən Müctəbanın (ə) hünəri idi. İmam Həsən Müctəba (ə) Məkkədən başlayaraq İslam hökuməti ilə nəticələnmiş, Əmirəlmömininin (ə) və onun dövrünə çatmış ortodoks İslam cərəyanının hakimiyyət formasında deyil, başqa bir məcrada, ən azı yenidən hərəkat formasında davam etməsini təmin etdi. Çünki hakimiyyət formasında davam etməsi artıq mümkün deyildi. Bu, İslamın üçüncü mərhələsidir. İslam bu mərhələdə yenidən hərəkata çevrildi; yəni həqiqi, ortodoks, zülmlə barışmayan, təslimçiliyi qəbul etməyən, təhrifdən və müəyyən istəklərə alət olmaqdan uzaq olan İslam hərəkat formasında olsa belə, qalsın, yaşasın. Yəni bir mərhələni arxada qoyub hakimiyyətə gəlmiş İslam-inqilab təfəkkürü İmam Həsənin (ə) dövründə geriyə qayıdıb yenidən bir hərəkat oldu. Əlbəttə, bu dövrdə bu hərəkatın işi Peyğəmbərin (s) zamanından dəfələrlə ağır idi. Çünki şüarlar əyinlərinə din paltarı geyinən, əslində isə dinsiz olanlar tərəfindən səsləndirilirdi. Hidayətçi imamların problemi bu idi. Mən imamların həyatından və hədislərindən bu qənaətə gəlmişəm ki, onlar İmam Həsənin (ə) sülhündən sonra daim bu hərəkatı yenidən Əli (ə) hökumətinə və İslam hakimiyyətinə çevirməyə çalışmışlar. Bu barədə rəvayətlər də vardır. Ola bilsin kimsə bununla razılaşmasın və ayrı fikirdə olsun, amma mənim qənaətim budur. İmamlar istəyirdilər ki, hərəkat yenidən hakimiyyətə və ortodoks İslam cərəyanına çevrilsin, nəfsə bulaşmayan İslam cərəyanı iş başına gəlsin. Lakin bu çətin iş idi.

Hərəkatın ikinci dövründə - yəni Süfyani, Mərvani və Abbasi sülalələrinin xilafəti çağında xalqın ehtiyacı olan ən mühüm məsələ bu idi ki, müxtəlif sözlər arasında əsl Quran İslamının əlamətlərini görsünlər, tanısınlar və səhv etməsinlər. Dinlər əbəs yerə ağıl və təfəkkür üzərində bu qədər təkid göstərməyiblər. Qurani-kərimdə insanların təfəkkürü və düşünməsi üzərində əbəs yerə bu qədər təkid göstərilməmişdir; özü də dinin ən əsas mövzusu olan tövhid barədə. Tövhid yalnız bundan ibarət deyil ki, deyək Allah var, birdir və iki deyil. Bu, tövhidin formasıdır, məzmunu isə Allah övliyalarının qərq olduğu sonsuz okeandır. Tövhid olduqca geniş bir vadidir. Amma bu geniş vadidə mömin, müsəlman və təkallahlılardan ağıl və təfəkkürlə hərəkət etmələrini istəmişlər. İnsanı ağıl və təfəkkür inkişaf etdirə bilər. Əlbəttə, ağıl müxtəlif mərhələlərdə vəhy nurundan və Allah övliyalarının təlimlərindən qidalanır, lakin hər halda, inkişaf edən odur. Ağılsız heç bir yerə çatmaq olmaz.

Yeddinci əsrə qədər Abbasi xilafəti davam edirdi. Abbasi xilafətinin devrilməsindən sonra müəyyən yerlərdə xilafət adlı hakimiyyətlər quruldu; məsələn, Misirdə Məmalik dövründə, Osmanlı məmləkətində və digər yerlərdə. Abbasi xilafətinin sonuna qədər müsəlman xalqın bu məsələni bilməyə ehtiyacı vardı: ağlı meyar seçib görsünlər ki, reallıq İslamın, Quranın, ilahi kitabın və qəti hədislərin hakimiyyətə dair fikri ilə uyğundur, yoxsa yox. Bu çox mühüm məsələdir.

Mərvani, Süfyani və Abbasi xilafətləri İslam dəyərlərinin öz həqiqi məzmunundan uzaqlaşdığı dövrdür. Formalar qaldı, məzmunlar isə cahil və şeytani məzmunlara çevrildi. Ağıllı, abid, mömin, azad, yanlış düşüncələrdən uzaq, Allah qarşısında kiçilən və təkəbbürlülər qarşısında təkəbbürlü insanlar yetişdirən bir sistem - bunun ən yaxşı nümunəsi Peyğəmbər (s) dövründə İslam idarə üsulu idi - dünyagir, nəfsə və ehtiraslara uyan, yaltaq, mənəviyyatsız, şəxsiyyətsiz, fasiq və azğın insanlar yetişdirən sistemə çevrildi. Təəssüf ki, bütün Əməvi və Abbasi xilafəti dövründə belə idi. Tarix kitablarında bu haqda bəzi məsələlərə toxunulmuşdur; onları söyləsək, çox çəkər. Bu, Müaviyənin dövründən başlandı. Tarixçilər Müaviyəni məşhurlaşdıraraq yazmışlar ki, o, yumşaq, dözümlü insan idi, müxaliflərinə danışmaq və istədikləri sözü söyləmək imkanı verirdi. Müəyyən dövrdə və əvvəllərdə bəlkə də belə bir şey olmuşdur, lakin bunun kənarında onun şəxsiyyətinin digər cəhətlərindən az yazmışlar. Az yazmışlar ki, o, insanları, başçıları, görkəmli və tanınmış şəxsiyyətləri öz əqidə və imanlarından dönməyə, hətta haqqa qarşı mübarizə aparmağa necə vadar edirdi. Bunları çox yazmamışlar. Amma yenə də tarixdə qeyd olunmuşdur və bizim indi bu barədə bildiklərimizi bəzi tarixçilər yazmışlar.

Həmin sistemdə yetişənlər xəlifənin istəyinin əksinə olan heç bir sözü dillərinə gətirmirdilər. Bu necə cəmiyyətdir?! Bu necə insandır?! Fəsadları aradan qaldırmaq və ilahi cəmiyyət qurmaq istəyən insanlarda bunun harası ilahi və islami iradədir?! Məgər belə bir şey mümkündür?!

Cahiz, ya da Əbülfərəc İsfahani yazır ki, Müaviyə xəlifə olduğu dövrdə bir dəfə atla Məkkəyə gedirdi. Dövrün tanınmış şəxslərindən biri də onun yanında idi. Müaviyənin başı onunla söhbətə qarışmışdı. Onların arxasınca atlılar gəlirdilər. Müaviyə mənsub olduğu Əməvi qəbiləsinin cahiliyyət dövründəki üstünlüklərindən danışıb deyirdi ki, o zaman atam Əbu Süfyan elə etdi, belə etdi və sair. Bu zaman yolda uşaqlar oynayır və daş atırdılar. Bu arada bir daş Müaviyənin yanındakı adamın alnına dəydi və onu qanatdı. O bir söz demədi və Müaviyənin sözünü kəsmədi. Qan onun üzünə və saqqalına axdı. Başı söhbətə qarışmış Müaviyə birdən bu kişiyə sarı çevrildi və üzünün qanadığını görüb dedi ki, alnından qan axır. O adam Müaviyəyə dedi ki, nə, qan, mənim üzümdən?! Guya diqqəti o qədər Müaviyədə olub ki, bu daşın dəyməsini, alnının yaralanmasını və qanın axmasını bilməyib. Müaviyə dedi ki, maraqlıdır, alnına daş dəyib, amma sən anlamamısan? Dedi ki, yox, xəbərim olmayıb. Əlini vurub dedi ki, hə, doğrudan da qandır. Sonra Müaviyənin canına, yaxud müqəddəslərə and içdi ki, söhbətin şirinliyindən qanın axdığını anlamayıb. Müaviyə soruşdu ki, beytülmaldan bəxşiş payın nə qədərdir? Dedi ki, filan qədər. Müaviyə dedi ki, sənə qarşı haqsızlıq edirlər, bunu üç dəfə artırsınlar. Müaviyə rejiminə hakim ənənə bu idi.

O dövrdə kim başçılara və xəlifələrə yaltaqlanırdısa, yuxarı başa keçirdi, işlər ləyaqətə görə bölünmürdü. Ümumiyyətlə ərəblər əsil-nəsəbə çox əhəmiyyət verirlər; filankəs filan ailədəndir, ata-babaları filanlkəslərdir və s. Bunlar isə heç əsil-nəsəbə də fikir vermirdilər. Əbdülməlikin və onun bəzi oğullarının dövründə Yusif ibn Ömər Səqəfi adlı birisi İraqda uzun müddət hakim oldu, illərlə valilik etdi. Bu adam kompleksli və bədbəxt bir insan idi, alçaqboylu, cansız biri idi və bu onda kompleks yaratmışdı. Özünə paltar tikdirmək üçün dərziyə parça verəndə soruşurdu ki, bu parça mənə bəs edərmi? Dərzi parçaya baxıb, "bu parça sizin ölçünüz qədərdir, hətta artıq da qalar" - desəydi, tez parçanı alır və dərzini cəzalandırırdı. Dərzilər bunu anlamışdılar. Buna görə də dərzilərə parça verib uyğun sualı ünvanlayanda baxıb deyirdilər ki, yox, bu parça sizə yetməz, amma mən çalışıb birtəhər sizin əyninizə çıxararam. O, dərzinin yalan söylədiyini bilsə də, bundan xoşu gəlirdi. Bu qədər axmaq idi. Zeyd ibn Əlini (ə) Kufədə şəhadətə yetirən bu şəxsdir. Belə bir şəxs illərlə xalqın malına və namusuna hakim oldu. Nə düz-əməlli əsil-nəsəbi vardı, nə savadı, nə də dərrakəsi, amma hakimiyyətin zirvəsinə sadiq olduğuna görə bu vəzifəyə təyin olunmuşdu. Bunlar bir quruluş üçün ən böyük təhdidlərdir.

Bu proses beləcə davam etdi. Bunun kənarında antidəyər hakim cərəyanla heç vaxt razılaşmayan əsl müsəlmanlıq, dəyər İslamı və Quran İslamı da davam etdi. Onun real nümunələri hidayətçi imamlar və onların yanında olan bir çox müsəlmanlar idilər. İmam Həsən Müctəbanın (ə) sayəsində İslam hərəkatının bu dəyər cərəyanı İslamı qorudu. İmam Müctəba (ə) bu sülhü imzalamasaydı, həmin dəyər və hərəkat İslamı qalmaz, məhv olardı. Çünki Müaviyə hər halda hakim olacaqdı. Vəziyyətə görə, İmam Həsən Müctəbanın (ə) qalib gəlməsi mümkün deyildi. Bütün amillər bunun əleyhinə idi. Həm də təbliğat imkanlarına malik olduğuna görə Müaviyənin qələbəsi qaçılmaz idi. Onu yaxşı müsəlman kimi göstərmək mümkün idi. İmam Həsən (ə) sülh etməsəydi, Peyğəmbər (s) ailəsinin bütün dayaqları dağılardı, İslamın əsl dəyər sistemini qoruyacaq bir kəs qalmazdı, hər şey tamamilə məhv olardı, İslamın adı unudulardı və Aşuraya növbə də çatmazdı. İmam Müctəba (ə) Müaviyə ilə döyüşü davam etdirsəydi və bu, Peyğəmbər (s) ailəsinin şəhadəti ilə nəticələnsəydi, İmam Hüseyn (ə) də bu hadisədə öldürülərdi, dəyərli səhabələr də, hücrlər də. Hamı məhv edilərdi, fürsətlərdən istifadə edib İslamı özünün dəyər formasında qoruyacaq heç kim qalmazdı. Əsl İslamın yaşamasında İmam Müctəbanın (ə) böyük əməyi olmuşdur.

Unutmaq lazım deyil ki, sülh məcburiyyətdən yarandı, amma hər halda imzalandı. Əslində isə İmam Həsən (ə) bunu sevmirdi. O öz əməli ilə Müaviyənin hakimiyyətinin təməlini zəiflətdi. Bu sülhün özü və İmam Həsənin (ə) şəraiti ilahi bir hiylə idi: "Onlar hiyləyə əl atdılar, Allah da onların hiyləsinə qarşılıq verdi"[1]. Əgər İmam Həsən (ə) vuruşsaydı, böyük ehtimalla bu döyüşdə Müaviyənin casusları tərəfindən satın alınan səhabələrinin əli ilə öldürüləcəkdi. Müaviyə də deyəcəkdi ki, mən öldürmədim, öz səhabələri öldürdülər. Sonra ona matəm də saxlayacaq və Əmirəlmömininin (ə) səhabələrini tar-mar edəcəkdi. Bundan sonra daha şiəlik adlı bir şey qalmayacaqdı ki, iyirmi ildən sonra Kufədə baş qaldırıb İmam Hüseyni (ə) oraya dəvət etsinlər. Ümumiyyətlə bir şey qalmazdı. İmam Həsən (ə) Şiənin özülünü qorudu ki, 20-25 ildən sonra hakimiyyət Əhli-beytə qayıtsın. (2000)

İmam Həsən (ə) Müaviyə ilə sülh müqaviləsini imzalayandan sonra nadan və məlumatsız insanlar müxtəlif formalarda onu qınadılar. Bəzən onu möminləri xar edən[2] adlandırır və deyirdilər ki, siz öz sülhünüzlə Müaviyəyə qarşı vuruşan cəsur və fədakar möminləri xar və təslim etdiniz. Bəzən də nisbətən hörmətli və mərifətli sözlər işlədirdilər, məzmunsa eyni idi. İmam Həsən (ə) bu etiraz və qınaqlar qarşısında bəlkə də bütün cümlələrindən səlis və güclü olan bir cümlə buyurdu. Buyurdu ki, nə bilirsən, bəlkə bu sizin üçün bir sınaq və Müaviyə üçün müəyyən zamana qədər möhlətdir.[3]  Bu cümlə Quran ayəsindən iqtibas olunmuşdur.

Bu cümlə aydın şəkildə göstərir ki, İmam Həsən (ə) gələcək haqda düşünürdü və o gələcək İmam Həsənə (ə) görə məqbul olmayan haqsız hakimiyyətin kənarlaşmasından və özünün nəzərdə tutduğu hökumətin iş başına gəlməsindən başqa bir şey ola bilməzdi. Ona görə bunlara deyir ki, siz işin fəlsəfəsindən xəbərsizsiniz, nə bilirsiniz, bəlkə bu işdə bir məsləhət vardır.

Sülhün əvvəlində Şiə qruplarının başçılarından ikisi – Museyib ibn Nəcəbə və Süleyman ibn Sürəd bir dəstə müsəlmanla İmam Müctəbanın (ə) yanına gəlib dedilər ki, bizim çoxlu qüvvəmiz var, Xorasandan, İraqdan və digər yerlərdən olan döyüşçüləri sizin ixtiyarınızda qoyuruq və Müaviyəni Şama qədər təqib etməyə hazırıq. İmam Həsən (ə) bunları təklikdə görüşə çağırdı, onlarla bir qədər danışdı. Onlar bayıra çıxandan sonra sakitləşərək döyüşü buraxdılar və yoldaşlarına da aydın bir cavab vermədilər.

Müasir Misir alimi Taha Hüseyn iddia edir ki, bu görüş əslində Şiə mübarizələrinin əsas təməlini qoydu. Demək istəyir ki, İmam Həsən (ə) bunlarla oturub məsləhətləşdi və həmin görüşdə böyük Şiə təşkilatını yaratdılar.

Buna əsasən, İmam Həsənin (ə) həyatında və sözlərində bu məsələ aydın görünür. Baxmayaraq ki, o dövrdə belə bir qiyama şərait yox idi; xalqın yetkinliyi az, düşmənin təbliğat və maliyyə imkanları isə olduqca çox idi. İmam Həsən (ə) düşmənin istifadə etdiyi üsullardan istifadə edə bilməzdi. Onun düşmən qədər imkanı yox idi və çoxlu pullar verib qeyri-sağlam insanları ətrafına toplaya bilmirdi. (İslamın keşikçisi, say: 6)

Həzrət Sadiqdən (ə) nəql olunan bir hədisdə deyilir ki, ilahi təqdirə əsasən, yetmişinci ildə - yəni Əmirəlmömininin (ə) şəhadətindən otuz və İmam Hüseynin (ə) şəhadətindən on il sonra hakimiyyət Əhli-beytə (ə) qayıdacaqdı.[4]  Lakin belə böyük nəticə nə zaman hasil olar? Xalq öz iradə və qərarı ilə buna hazırlıq gördükdə. Çünki Allah-Taalanın heç kimlə qohumluğu yoxdur. Xalqın üzərinə düşən iş görülmədi. İmam Həsən (ə) və İmam Hüseyn (ə) öz üzərlərinə düşəni yerinə yetirdilər, digər aparıcı şəxslərin – Abdullah ibn Cəfərin, Abdullah ibn Abbasın və digərlərinin üzərinə düşən iş isə görülmədi. Hətta sonradan Kərbəlaya gəlib İmam Hüseynlə (ə) birgə vuruşanlar da cənab Müslimin zamanında üzərlərinə düşən işi yerinə yetirmədilər, səhlənkarlıq etdilər. Belə olmasaydı, Müslim bəlli aqibətlə üzləşməzdi. Orada məsələni bitirməli idilər, amma bitirmədilər və bu işlər Kərbəla hadisəsinə səbəb oldu.

İmam Sadiq (ə) sonra buyurur ki, İmam Hüseyn (ə) şəhid olanda Allah-Taalanın insanlara qəzəbi artdı və hakimiyyəti 140-cı ilə qədər təxirə saldı.[5]  Yəni yetmiş il də gecikdi. Həmin zaman Bəni-Abbas hakimiyyət başında idi. Bəlli olur ki, İmam Həsənin (ə) sülhü böyük bir iş üçün hazırlıq idi və imamlar bu məqsədi tərk etməmişdilər. Vilayət və hökumət məsələsi məgər kiçik məsələ idi?! Dinin əsası və mərkəzi bu idi, lakin daha bu şərait yaranmadı.

Bu sülh haqqında çox sözlər deyilmişdir. Mən bu gün İmam Həsənin (ə) sülhünə yeni bir yöndən yanaşmaq istəyirəm. Bu hadisə çox həssas tarixi bir dönəmin başlanğıcı olduğuna görə İslam tarixinin sıradan bir siyasi hadisəsi deyil, daha böyük əhəmiyyətə malikdir. İslam tarixində - Peyğəmbərin (s) dövründə, Peyğəmbərdən (s) sonra, Əmirəlmömininin (ə), imamların dövründə, Bəni-Üməyyə və Bəni-Abbas xilafətləri zamanı çoxlu hadisələr baş vermişdir. İslam tarixi müxtəlif hadisələrlə doludur. Amma İmam Həsənin (ə) sülhü kimi bütün İslam tarixi üçün təyinedici olan hadisələr azdır. Mən İslam tarixində və ümumi İslam prosesində uzun əsrlər belə təyinedici təsiri olan yalnız bir-iki başqa hadisə tanıyıram. Bu hadisə bu baxımdan böyük əhəmiyyətə malikdir.

Bu hadisə İslam xilafətinin şahlığa çevrilməsindən ibarətdir. Diqqət yetirsək, bu çox məzmunlu və dərin cümlədir. Xilafət bir növ üsul-idarədir, şahlıq isə başqa növ. Bunların bir-biri ilə fərqləri bir-iki deyil. Bunlar müsəlmanlara hökmranlıqda, ölkənin və İslam cəmiyyətinin idarəsində bir-birindən tam fərqli sistemlərdir. Bu hadisədə İslam tarixinin və İslam həyatının böyük qatarı istiqamətini dəyişdirdi. Bəzən yoldəyişən məmur şimala doğru gedən qatarın istiqamətini 180 dərəcə dəyişdirib cənuba sarı istiqamətləndirir. Təbii ki, bu həmin anda hiss olunmur, sonra geriyə baxanda müşahidə olunur. Mən bu hadisəni belə dəyərləndirirəm.



[1]Ali-İmran/54

[2]"Tühəf əl-üqul", səh. 308

[3]"Bihar əl-ənvar", c. 44, səh. 56

[4]"Əl-Kafi", c. 1, səh. 368

[5]Yenə orada.

 

Google+ WhatsApp ok.ru