Maide.az

`Əgər uşaq talassemiyalıdırsa, onun doğulmasına icazə verilmir`

13 Dekabr 2016 02:00
Sağlamlıq

Nikaha daxil olmaq istəyən 10 minə yaxın şəxsdə talassemiya daşıyıcılığı aşkarlanıb. Bu barədə Səhiyyə Nazirliyinin yaydığı məlumatda deyilir. Bu, Azərbaycan kimi kiçik bir ölkə üçün təbii ki, böyük rəqəmdir.

Talassemiyanın ən ağır formalarına əksər hallarda bir-biri ilə qan qohumluğu olan nikahlarda təsadüf edilir. Talassemiya nəsildən-nəslə keçən çox ağır irsi qan xəstəliyidir. Belə xəstələrdə lazım olan miqdarda hemoqlobin hasil olmur, qanla birlikdə bədənə dəmir də köçür ki, bu da orqanizmdə dəmir artıqlığı yaradır. Dəmir artıqlığı 11 yaşından sonra insanın qara ciyərini, ürəyi, sonra endokrin sistemini zədələyir. Belə uşaqlarda cinsi yetişkənlik əlamətləri əmələ gəlmir. Yığılmış dəmir ürək-damar çatışmazlığının inkişafı nəticəsində xəstənin ölümünə səbəb olur.

Talassemiyanın ən ağır formalarına da əksər hallarda bir-biri ilə qan qohumluğu olan nikahlarda təsadüf edilir. Bir-biri ilə yaxın qohum olan gənclər ailə qurmaqda təkid etdikləri halda gələcəkdə ağır patologiyalı, məsələn, talassemiyalı uşaqların doğulmaması üçün onlar müvafiq tibbi müayinədən (həmçinin genetik) keçməlidirlər.

Ümumiyyətlə müsəlman ölkələrində qohum evliliklərinə daha çox rast gəlinir, nəinki Avropa ölkələrində. Azərbaycanda evliliklərin 50 faizdən çoxunu qohum evlilikləri təşkil edir. Bu ailələrdən dünyaya gələn uşaqların da 50 faizi qüsurlu doğulur. Statistikaya görə, xalaoğlu-xalaqızı nikahlarından olan uşaqlar daha çox qüsurlu olur. İkinci yerdə əmioğlu-əmiqızı, üçüncü yerdə bibioğlu-dayıqızı nikahları dayanır. Türkiyədə də vəziyyət demək olar ki, Azərbaycanla eynilik təşkil edir. Türkiyənin təkcə Trakya bölgəsində qohumlar arası evliliyə müsbət rəy vermirlər.

Araşdırmalar zamanı müəyyən olunub ki, yad insanların evliliyindən doğulan uşaqların qüsurlu olma riski 2-4 faizdirsə, qohum evliliklərində bu göstərici 4-8 faizdir. Yəni bu risk 2 dəfə artır. Qohum nikahlar genetik xəstəlikləri artıran önəmli faktordur. Qohum evliliklərdə ən çox rast gəlinən qan xəstəlikləri, göz, qulaq, əzələ - sinir, ürək-damar və şəkər xəstəlikləri, ağıldankəmlik və sairədir. Qan xəstəlikləri arasında isə talassemiya, hemofiliya və başqa qan xəstəlikləri daha çox yayılıb. Alimlərin araşdırmalarına görə, sümük iliyi nəqli dedikdə, sadəcə, xərçəng xəstələri ağla gəlsə də, irsi xəstəlik aşkar olunan xəstələr üçün də sümük iliyi vacib amildir. Belə ki, irsi xəstəliklərin bir qismi sadəcə, sümük iliyi ilə müalicə edilir.

Qohum evliliyinin yaratdığı fəsadlardan biri otozomal resesif xəstəlikləri adlanır. Burada genetik keçmənin özəllikləri isə odur ki, ilk növbədə, cinsiyyət fərqi yoxdur. Otosomal resessiv xəstəliklər hər nəsildə özünü göstərmir. Sağlam ata-anadan doğulan uşaq xəstədirsə, həm ana, həm də ata daşıyıcıdır (heterozigot). Normal olan ata-ananın uşaqlarının 1/2-nin daşıyıcı olması, 1/4-nin isə genotipik olaraq tamamilə sağlam olması gözlənir. Xəstə adam ilə genotipik olaraq tamamilə sağlam şəxs evlənərsə, uşaqlarının hamısı daşıyıcı olacaq. Xəstə şəxslə daşıyıcı şəxs evlənərsə, uşaqlarının yarısı xəstə, yarısı daşıyıcı olacaq. Daşıyıcılar, fenotipik olaraq sağlam olsalar da xəstə genləri sonrakı nəsillərə ötürən daşıyıcı vəzifəsini yerinə yetirirlər.

Onu da qeyd edək ki, qan bağı olmadan da bu xəstəliklər iki daşıyıcı evlənərsə, ortaya çıxa bilər, ancaq eyni tip xəstəlikli genlə qarşılaşma riski qohumluq olduğunda daha yüksək olacağından, xüsusilə də ailəsində otozomal resesif xəstəlikləri olan şəxslərin mütləq genetik məsləhət almaları və yaxın qohumla evlənəcəyi zaman ortaya çıxacaq təhlükələr haqqında məlumat almalıdırlar.

Dünya ölkələrində, İngiltərədə, Hollandiyada, İsveçdə, Hindistanda, Yamaykada, Küveytdə, Almaniyada, Suriyada, Fələstində, Livanda, Ərəbistanda qohum evlilərə nadir hallarda təsadüf olunur. Almaniyada əmioğlu-əmiqızı evliliyi tamamilə qadağandır. ABŞ-ın isə 50 ştatının 24-də əmi, dayı, xala, bibi uşaqlarıyla, yəni 1-ci dərəcəli qohumlarla ailə qurmaq qadağandır. 6 ştatda evlənmək istəyən qohumların qarşısına bəzi şərtlər qoyulur. Məsələn, Arizondakı qaydalara görə, yaş 65-i keçibsə, qadın, yaxud kişi sonsuzdursa, o zaman evlənə bilərlər.

Tibb elmləri doktoru, professor Adil Qeybulla talassemiyanın irsi bir xəstəlik kimi Azərbaycanda da geniş yayıldığını dedi: “Bu, irsi xəstəlikdir. Sadəcə olaraq bunun hazırda belə böyük rəqəmlə aşkar olunması yoxlamalarla bağlıdır. Əvvəllər insanlar nikah öncəsi yoxlanmırdılar. Yalnız talassemiyalı uşaq doğulandan sonra valideynlər gedib yoxlanırdı və bu zaman aydın olurdu ki, hər iki valideyn talassemiya daşıyıcısıdır. Talassemiya proqramı çıxdıqdan sonra nikaha girənlərin yoxlanışı proqrama daxil oldu, belə aşkarlanma da təbiidir. Yəni bu yoluxucu, keçici xəstəlik deyil. Sadəcə olaraq talassemiya irsi yolla sonrakı nəsillərə ötürülə bilər. O baxımdan da talassemiyalı uşaqlar ana bətnində təyin oluna bilir. Əgər uşaq talassemiyalıdırsa, onun doğuşuna icazə verilmir. Talassemiya daşıyıcıları evlənincə bu xəstəlik daşıyıcısı olan uşaqların da doğulma şansı çoxdur”.(faktxeber)